Als geneesmiddelen in het milieu belanden: ‘Vissen kunnen zich moeilijker voortplanten door anticonceptiepillen’
Geneesmiddelen die in het milieu terechtkomen, kunnen een probleem vormen voor planten en dieren in het water. Professoren Delphine De Smedt, verbonden aan de vakgroep Volksgezondheid en Eerstelijnszorg en Karel De Schamphelaere, expert in ecotoxicologie aan de Universiteit Gent, leggen uit hoe geneesmiddelen ons milieu beïnvloeden.
Hoe komen geneesmiddelen in het milieu terecht?
De Smedt: ‘Medicatie belandt vooral in het milieu via onze urine of stoelgang. Via het afvalwater komt een belangrijk deel van de actieve ingrediënten in het milieu terecht. Ook restjes of vervallen medicatie onjuist weggooien, draagt bij aan de vervuiling. Te vaak spoelen we geneesmiddelen door in gootstenen en toiletten of gooien ze in de vuilnisbak. In mindere mate belanden geneesmiddelen tijdens de productie in het rivierwater via industriële afvalstromen.’
‘Medicatie is ontworpen om stabiel en effectief te blijven in het lichaam, waardoor ze moeilijk afbreekbaar zijn. Onze waterzuiveringsinstallaties kunnen farmaceutische stoffen niet volledig uit het afvalwater verwijderen en de gewone verbrandingsovens halen onvoldoende hoge temperaturen om actieve ingrediënten te vernietigen. Hierdoor belanden deze stoffen alsnog in het milieu.’
Prof. dr. Delphine De Smedt
Verbonden aan de Universiteit Gent combineert ze expertise in biomedische wetenschappen, bedrijfseconomie en medische wetenschappen. Ze heeft speciale aandacht voor duurzaamheidsvraagstukken rond medicatie en behandeling.
Welk type geneesmiddelen wordt het vaakst in het milieu aangetroffen?
De Schamphelaere: ‘Het is moeilijk om precies te zeggen welke medicijnen het meest in het milieu worden aangetroffen, maar we weten dat antibiotica, antidepressiva en ontstekingsremmers vaak voorkomen. Dit komt doordat veel mensen die gebruiken.’
Hoe beïnvloeden geneesmiddelen het milieu?
De Schamphelaere: ‘De meeste onderzoeken over deze impact focussen op oppervlaktewater, zoals rivieren en beken en op de zee. Maar we weten nog niet veel over wat er met die medicijnen gebeurt als ze in de bodem of waterbodems terechtkomen. Wat we wel weten is dat de resten van geneesmiddelen problemen kunnen veroorzaken voor planten en dieren in die wateren.’
‘Het gevolg van hormonen uit anticonceptiepillen is bijvoorbeeld dat mannelijke vissen meer vrouwelijke geslachtskenmerken ontwikkelen. Deze vervrouwelijking maakt het moeilijker om zich voort te planten. Ook restanten van fluoxetine, een stof in antidepressiva, veranderen het gedrag van vissen, waardoor ze minder bang zijn en een gemakkelijkere prooi worden voor roofdieren.’
Prof. dr. Karel De Schamphelaere
Hij is docent en onderzoeker aan de faculteit Bio-ingenieurswetenschappen van de Universiteit Gent, gespecialiseerd in ecotoxicologie en risico-evaluatie. Hij en zijn team onderzoeken hoe chemische stoffen (zoals medicijnen) planten, dieren en ecosystemen beïnvloeden.
Zijn er gezondheidsrisico's voor mensen?
De Smedt: ‘De hoeveelheid medicijnen in het milieu meestal laag is en niet hoog genoeg om direct effect te hebben op de mens zoals een medicijn dat je inneemt. Wel worden we langdurig aan deze kleine hoeveelheden blootgesteld en we weten nog niet goed wat dit op lange termijn met ons doet. We moeten nog meer onderzoek doen om erachter te komen welke mogelijke risico’s dit precies met zich meebrengt.’
De Schamphelaere: ‘Gelukkig stapelen de medicijnen zich niet op in weefsels, dus ook niet in vissen bijvoorbeeld. De vissen die we in de winkel of bij de handelaar kopen worden gecontroleerd voor de verkoop en de hoeveelheid medicijnen in hun lichaam is meestal heel laag. De medicijnresten in het water zijn vooral schadelijk voor de vissen en andere waterdieren, minder voor mensen.’
‘Onderzoekers maken zich steeds meer zorgen dat antibiotica die in het milieu terechtkomt het probleem van antibioticaresistentie erger kunnen maken. Die resistentie betekent dat bacteriën niet meer reageren op antibiotica. Resistente bacteriën kunnen terechtkomen in het oppervlaktewater en zich verspreiden. Dit kan een gevaar zijn voor volksgezondheid.’
De medicijnresten in het water zijn vooral schadelijk voor de vissen en andere waterdieren, minder voor mensen
Karel De Schamphelaere
Kan de zuivering van afvalwater nog beter?
De Schamphelaere: ‘De waterzuiveringsinstallaties zijn nooit ontwikkeld om medicijnresten te verwijderen. Ze verwijderen wel biologisch afbreekbare chemische stoffen, stikstof en fosfor.’
‘Er zijn nieuwe technieken, zoals ozonering, waarbij ozongas gebruikt wordt om geneesmiddelen af te breken. Deze methode zet actieve geneesmiddelresten om in onschadelijke stoffen. Zwitserland behaalde hiermee al positieve resultaten voor de waterkwaliteit. In België is er één waterzuiveringsstation dat deze techniek toepast.’
‘Er is een nieuw Europees voorstel dat waterzuiveraars zal verplichten om geneesmiddelresten te verwijderen uit het huishoudelijk afvalwater van grote steden tegen 2030 of 2035, maar dit vraagt grote investeringen.’
Welke rol kunnen zorgverleners en apothekers spelen?
De Smedt: ‘Zorgverleners en apothekers hebben een grote rol bij het voorkomen van farmaceutisch afval. Ze moeten alleen medicijnen voorschrijven die echt nodig zijn en geen te grote verpakkingen om restjes te vermijden. Apothekers kunnen patiënten begeleiden om minder zelfmedicatie te nemen door hen op tijd door te verwijzen naar een arts.’
Wat kan je zelf doen?
De Smedt: ‘Voorkomen is beter dan genezen, door bijvoorbeeld actief te werken aan een gezonde levensstijl. Hoe minder medicijnen je nodig hebt, hoe minder resten er in het milieu kunnen belanden. Vraag je steeds af of je een bepaald medicijn echt nodig hebt en controleer wat je nog in je medicijnkastje hebt. Koop geen grote hoeveelheden voor het geval dat. Overleg dit altijd met je arts.’
‘Daarnaast is het belangrijk om ongebruikte of vervallen medicijnen correct weg te gooien. Breng ze terug naar de apotheek.’
Breng ongebruikte of vervallen geneesmiddelen terug naar de apotheek
Delphine De Smedt
De Schamphelaere: ‘Als je zalf op je huid smeert, gebruik dan keukenpapier om je handen schoon te maken voordat je ze wast. Dit voorkomt dat restjes in het afvalwater terechtkomen.’
Wat doe jij met ongebruikte of vervallen geneesmiddelen?
Liggen ongebruikte medicijnen bij jou stof te vergaren in de kast, of breng je ze naar de apotheek? Deel je ervaring in de enquête van Universiteit Gent. Jouw input kan beleidsmakers helpen om beter geïnformeerde beslissingen te nemen.
10 minuutjes tijd? Vul de enquête in via onderstaande link met de code PNJ8K7CWE.