Burn-out & ADHD: als je hersenen overuren draaien
ADHD en burn-out lijken op het eerste gezicht een onwaarschijnlijk duo. ADHD wordt gelinkt aan hyperactiviteit, terwijl burn-out juist gaat over totale uitputting. Toch zijn ze nauw met elkaar verbonden. Psychologen Marieke Impens en Ysaline de Posson vertellen wat er gebeurt als niet alleen jij, maar ook je hersenen overuren draaien.
Een burn-out ontstaat wanneer je voor een langere periode meer geeft dan je terugkrijgt
Marieke Impens
Wat is ADHD?
Marieke: ‘Bij ADHD denken mensen vaak aan drukte. Maar het is meer dan dat. Iemand met ADHD houdt moeilijk aandacht vast, is impulsief en heeft regelmatig last van (interne) onrust. Iedereen heeft weleens last van die symptomen. Maar bij ADHD hebben de symptomen écht een negatieve impact op je leven. Een baan of een relatie behouden is voor mensen met ADHD bijvoorbeeld een stuk moeilijker.’
Ysaline: ‘ADHD is niet altijd gelijk aan druk gedrag. Vooral bij vrouwen zie je vaker ADD, de variant zonder de hyperactiviteit. Mensen met ADD hebben bijvoorbeeld moeite om hun gedachten te ordenen, vergeten vaak en raken snel afgeleid. Zonder dat ze per se druk zijn.’
Ysaline: ‘Vergis je niet: ADHD heeft ook positieve kanten. Mensen met ADHD zijn vaak creatiever, geboren motivators en hebben veel lef. Door hun enthousiasme en impulsiviteit doen ze vaak geweldige dingen. Maar die eigenschappen kunnen ook een valkuil zijn. Daarom kan het geen kwaad om af en toe op de pauzeknop te duwen. Anders raak je opgebrand.’
Wat is een burn-out?
Marieke: ‘Een burn-out ontstaat wanneer je voor een langere periode meer geeft dan je terugkrijgt. Smijt je je langdurig 200 % voor een job, maar krijg je bijvoorbeeld geen waardering of ruimte om beslissingen te nemen, dan raak je opgebrand. Zie het als een batterij die leegloopt. Dat leidt tot mentale en fysieke uitputting. Zelfs je haar kammen wordt dan een onmogelijke taak.’
Heb je meer risico op een burn-out met ADHD?
Ysaline: 'Ja. Mensen met ADHD voelen zich vaak uitgeput omdat ze zich voortdurend aanpassen aan een wereld die niet strookt met de werking van hun brein en hun manier van werken. Er zijn dus enkele risicofactoren die een burn-out in de hand kunnen werken.’
‘Ze zeggen snel 'ja' zonder na te denken. Het gevolg? Ze nemen soms te veel hooi op hun vork waardoor ze hun verplichtingen niet kunnen nakomen. Dat leidt tot teleurstelling bij zichzelf of collega’s. Dat gevoel van teleurstelling kost energie.’
‘Waar een ander gemakkelijk schakelt tussen verschillende taken, moeten mensen met ADHD veel moeite doen om hun aandacht vast te houden, wat veel van hen vraagt. Op het werk is dat een uitdaging: denk maar aan binnenstromende mails, een collega die tegelijk iets komt vragen en de chatgroep van het werk die maar blijft pingen.’
‘Door het gebrek aan concentratie, maken ze – in tegenstelling tot mensen zonder ADHD - geen dopamine aan voordat ze aan een taak beginnen. Dopamine zorgt ervoor dat je zin krijgt om aan een taak te beginnen. Mensen met ADHD maken pas dopamine aan als ze effectief resultaat zien. Door een gebrek aan dopamine zijn mensen met ADHD vaak minder gemotiveerd om aan een taak te beginnen, en dat leidt tot uitstelgedrag. Dat leidt alweer tot energieverlies.’
‘Ze schatten moeilijker in hoeveel tijd ze nodig hebben voor een taak, of hebben last met prioriteiten stellen. Daardoor missen ze vaak deadlines of kommen ze regelmatig ongewild te laat. Dat leidt tot stress. Gelukkig bestaan er heel wat trucjes om met tijdblindheid om te gaan.’
‘Wanneer mensen met ADHD zich ergens in vastbijten en de focus goed zit, kunnen ze in korte tijd extreem veel werk verzetten. Tijdens momenten van hyperfocus krijgen studenten met ADHD grote hoeveelheden leerstof bijvoorbeeld veel sneller dan anderen onder de knie. Maar na zo'n periode zijn ze vaak uitgeput. Het is niet altijd mogelijk om die noodzakelijke rust te nemen buiten de vaste pauzemomenten.’
Mensen met ADHD voelen zich vaak uitgeput omdat ze zich voortdurend aanpassen aan een wereld die niet strookt met de werking van hun brein.
Ysaline de Posson
Iedereen heeft weleens last van impulsiviteit of interne onrust. Maar bij ADHD hebben de symptomen écht een negatieve impact op je leven.
Marieke Impens
Is fulltime werken mogelijk met ADHD?
Marieke: ‘Absoluut. Je kan veel werken en toch perfect gelukkig zijn. Zolang je er kan uithalen wat je erin steekt. Een omgeving met begripvolle collega’s, autonomie en ruimte voor eigen initiatief zijn daarbij cruciaal. De positieve impact hiervan geldt voor iedereen, maar voor mensen met ADHD zijn ze nog belangrijker.’
Ysaline: ‘Zoek werk waarin out-of-the-box-denken wordt gewaardeerd. Vermijd banen met strakke regeltjes en weinig ruimte voor eigen inbreng. Pas op: eindeloze vrijheid vergroot niet per se de efficiëntie van iemand met ADHD. Maar flexibele werkuren zijn bijvoorbeeld vaak wel een plus.’
Hoe kan je een burn-out vermijden?
Marieke: ‘Je moet je eigen handleiding leren lezen. Het is belangrijk om te beseffen dat er geen universele oplossing is. Ontdek wat werkt voor jou en waar je goed of minder goed in bent. Accepteer dat je anders bent - niet beter en zeker niet slechter - en communiceer erover met je omgeving. Een universele oplossing bestaat niet, maar je kan wel enkele strategieën toepassen.’
‘Moet jij de teambuilding organiseren? Vraag hulp. Sommige mensen zijn nu eenmaal beter in bepaalde taken waar jij minder goed in bent.’
‘Voldoende slapen is belangrijk om impulsiviteit en emotionele instabiliteit te verminderen.’
‘Mensen met ADHD hebben vaak perfectionistische neigingen omdat ze hun gebreken willen compenseren. Accepteer dat goed genoeg ook oké is.’
‘Baken tijdsblokken af voor verschillende taken. Werk eerst dat project af, beantwoord dan je mails, enzovoort. Werk ’s morgens aan intensievere taken, als je nog veel energie hebt. Minder intensieve taken plan je het best in de namiddag.’
‘Leg je eens een paar uur in de zetel. Goedbedoeld, maar slecht advies voor mensen met ADHD. De onrust in hun hoofd verdwijnt niet door stil te zitten. Integendeel. Sporten is voor mensen met ADHD een toegankelijke vorm van ontspanning omdat ze dan hun energie kwijt kunnen en hun hoofd leeg krijgen.’
Marieke Impens
Marieke is klinisch psycholoog en heeft een postgraduaat in de gedragstherapie. Ze is zaakvoerder bij de Human Link en legt zich toe op stressgerelateerde problematieken.
Psycholoog
Ysaline de Posson
Ysaline is klinisch psycholoog en heeft een postgraduaat in de gedragstherapie. Ze werkt bij de Human Link, en heeft haar eigen praktijk waar ze zich toespitst op mensen met ADHD.
PsycholoogMeer info over ADHD bij volwassenen
Wil je meer weten over ADHD bij volwassenen? Marieke en Ysaline geven enkele tips.
Podcasts
- ADHD bij vrouwen - Jorna Postma
- Uit liefde voor je ADHD - Astrid van Meijeren
- ADD something special - Carola De Wit
- De Podcast Psycholoog, seizoen 2, aflevering 12: 'Aandacht & concentratie' - Stefan van der Stigchel
Boeken
- Druks, mijn (on)rustige leven ADHD - Francien Regelink
- ADHD bij volwassenen. Leven met eigenwijze hersenen - Gil Borms, Steven Stes en Ria Van Den Heuvel.
- Opgeruimd leven met ADHD, praktische organiseertips en strategieën - Judith Kolberg en Kathleen Nadeau
Training
- Cogmed training: een training voor je werkgeheugen
- Slaaptraining via cognitieve gedragstherapie (bijvoorbeeld 'Slaap Wél')