Ziekteangst: als je denkt dat je ernstig ziek bent terwijl er fysiek niets scheelt
Iemand die bij het minste pijntje, kriebeltje of bultje denkt dat hij dodelijk ziek is, kennen we als een hypochonder. Maar die term is verouderd. ‘We spreken nu van een ziekteangststoornis’, zegt dokter Elfi Vergaelen van het Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven. Wat is ziekteangst precies en wat kun je eraan doen?
Het wordt een probleem als de ziekteangst je levenskwaliteit beïnvloedt
Dr. Elfi Vergaelen
Heb als omgeving begrip voor de angst, mensen lijden er echt onder
Dr. Elfi Vergaelen
Wat is ziekteangst?
Dr. Elfi Vergaelen: ‘Het is de angst dat je een ernstige ziekte hebt terwijl er geen of nauwelijks fysieke klachten zijn. Dat kan iedereen wel eens overkomen, hoor.'
'Je hoort of leest bijvoorbeeld een verhaal over een ernstige ziekte. Je voelt misschien een pijntje en dan denk je: o jee, wat als ik … Je piekert er een tijd over, maar dan eisen andere zaken weer je aandacht op en vergeet je het. Het is bij de meeste mensen dus van voorbijgaande aard.’
Wanneer wordt ziekteangst een stoornis?
‘Je lichaam geeft voortdurend signalen af. Veel van die signalen zijn positief, zoals spierstijfheid na het sporten. Mensen met een ziekteangststoornis interpreteren echter elk signaal van hun lichaam als negatief, dat er iets aan de hand is. Zij hebben een te grote aandacht voor fysieke klachten.’
‘Er zijn veel redenen waarom mensen een overdreven aandacht kunnen hebben voor fysieke signalen. Een daarvan is hun voorgeschiedenis. Ze werden al geconfronteerd met een ernstige aandoening bij zichzelf of in hun omgeving, een aandoening werd niet tijdig ontdekt of er was ooit een foute diagnose. Daardoor hebben ze de connectie gemaakt dat een fysiek signaal de voorbode van een ziekte is.’
‘Ongeveer 0,1 tot 0,5 procent van de mensen heeft een ziekteangststoornis, evenveel mannen als vrouwen, en het komt in alle culturen voor.’
Hoe beïnvloedt een ziekteangststoornis je leven?
‘Het kan een grote impact hebben op allerlei aspecten van het leven. De kans bestaat dat je bepaalde situaties gaat vermijden. Je stopt bijvoorbeeld met sporten om de spierstijfheid niet meer te voelen. Of je eet bepaalde producten niet meer omdat die je darmen doen rommelen.'
'Soms hebben mensen een dwangmatige controledrang. Ze checken regelmatig hun bloeddruk, hun hartslag, hun gewicht. Ze stellen zelf een diagnose of proberen heel gezond te leven.’
‘Het wordt een probleem als de ziekteangst je levenskwaliteit beïnvloedt: als je niet meer kunt doen wat je moet of wilt doen, als je bepaalde situaties vermijdt, veel tijd aan je ziekteangst verspilt en er voortdurend over piekert.’
‘Bovendien raakt je stress-systeem overactief als je constant angstig bent. Dat veroorzaakt dan hyperventilatie, of spierspanning, misselijkheid … Door die grote focus op lichamelijke klachten lok je ze dus zelf eigenlijk uit.’
‘En tot slot is er het sociale aspect. Patiënten hebben het gevoel dat ze niet gehoord worden, dat hun klachten geminimaliseerd worden, dat mensen hen beginnen te mijden of hun klachten aan de kant schuiven.’
Wat kan je doen aan een ziekteangststoornis?
‘Er is fysiek niets mis, maar de angst is echt. Daar zie je van af, en dat moet ook erkend worden. Dus moet je leren omgaan met de angst en jezelf geruststellen. Dit kan via cognitieve gedragstherapie. In die therapie leer je je gedrag te beheersen of te veranderen, via inzichten over hoe je denkt.’
‘Het cliché wil dat mensen met een ziekteangststoornis de deur van de huisarts platlopen. Maar dat is niet altijd zo. Sommige patiënten klampen artsen aan, andere mijden net het contact met artsen.’
‘Terwijl het eigenlijk wel goed is dat je regelmatig naar de huisarts gaat als je een ziekteangststoornis hebt. Doe dat dan met vooraf vastgelegde afspraken, en niet acuut op het moment dat je erg angstig bent.'
'De huisarts kent je goed en kan je begeleiden om tot het besef te komen dat het om angst gaat. De huisarts kan ook inschatten wanneer verder onderzoek nodig is, zodat jij niet op eigen initiatief allerlei specialisten raadpleegt. Dat is echter geen evidente opdracht voor de huisarts.’
Wat kan je als omgeving doen?
‘Wuif de klachten niet zomaar weg en heb begrip voor de angst. Want daar lijden mensen echt onder.'
'Als omgeving merk je als eerste dat het niet meer oké is. Blijf zelf rustig en geef aan dat je je zorgen maakt. Spoor de persoon aan om naar de huisarts te gaan. Stel eventueel voor om samen te gaan.’
Dr. Elfi Vergaelen
Dr. Vergaelen is psychiater gespecialiseerd in aandoeningen die verband houden met interacties tussen lichaam en geest, zoals somatische symptoomstoornissen, functionele stoornissen, chronische pijn en chronische vermoeidheid. Ze is supervisor van de Mind Body Unit van het Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven en het Universitair Ziekenhuis Leuven.
Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven