Osteoporose: alles over de stille bottenbreker
Broze botten die makkelijk breken: osteoporose hoort bij de leeftijd, wordt wel eens gezegd. ‘Nonsens’, aldus prof. Dr. Evelien Gielen, geriater in het UZ Leuven en voorzitter van de Belgian Bone Club. Ze vertelt hoe je je botten al vanop jonge leeftijd kan verstevigen en waarom een heupfractuur alarmerend is. ‘20% van de vrouwen sterft binnen het jaar, bij de mannen is dat zelfs 30%.’
Wat is osteoporose precies?
‘Bij osteoporose neemt de dichtheid van de botten af in heel het skelet. Je botten worden broos en kwetsbaar, waardoor je makkelijker een breuk krijgt. Je kan die spontaan oplopen, zoals een wervelinzakking, of door een onschuldige val. Als je je pols of enkel breekt omdat je gestruikeld bent tijdens een wandeling, bijvoorbeeld, is dat niet normaal.’
Waarom noemen we osteoporose een vrouwenziekte?
‘Het klopt dat het merendeel van de patiënten vrouwen zijn. Het vrouwelijke hormoon oestrogeen voorkomt dat bepaalde cellen het bot afbreken. In de menopauze maken de eierstokken niet langer oestrogeen aan. De bescherming valt weg, de botdichtheid gaat achteruit en het risico op breuken stijgt. Ongeveer de helft van de vrouwen zal na de menopauze ooit een breuk oplopen.’
‘Maar ook mannen krijgen de ziekte, hoor. Zo’n 20 procent van de mannen ouder dan 50 jaar zal in de rest van zijn leven een breuk oplopen. Dat komt vooral omdat ze dan minder vaak buiten komen en minder zuivel opnemen uit voeding.’
Kan je al symptomen opmerken vóór je een breuk krijgt?
‘Dat is moeilijk. Osteoporose voel je niet. Een enkele wervelfractuur wordt vaak per toeval ontdekt, omdat die patiënt een röntgenfoto liet maken voor bijvoorbeeld hartfalen of een longontsteking. Vaak denken artsen pas aan osteoporose na een eerste breuk. Dat betekent niet dat het dan al te laat is voor een behandeling. Tot twee jaar daarna maak je grote kans om opnieuw iets te breken en dat moet je proberen te voorkomen.’
‘Wat je wél kan doen, is je preventief laten screenen. Dat is voor vrouwen aangeraden vanaf 65 jaar en voor mannen vanaf 75 jaar. Via een botmeting sporen we een lage botdensiteit op. Er bestaat ook een gratis test om te ontdekken of je risicofactoren hebt voor osteoporose.’
De helft van de vrouwen loopt ooit een breuk op na de menopauze, maar ook mannen krijgen osteoporose
Evelien Gielen
Tot 30 jaar kan je je botmassa verhogen via een gezonde levensstijl, daarna kan je het verlies beperken door diezelfde gezonde levensstijl aan te houden
Welke impact heeft osteoporose op je levenskwaliteit?
‘Als je meerdere wervelinzakkingen hebt, krijg je rugpijn of ga je krom lopen. Maar de gevolgen zijn het grootst als je een heup breekt. Zelfs na revalidatie ondervindt 80% van de patiënten nog beperkingen in het dagelijkse leven na 1 jaar. Bij 40% gaat de mobiliteit achteruit, die patiënten kunnen niet meer zelfstandig stappen. 20% van hen moet naar een woonzorgcentrum.’
‘Bij een heupfractuur zijn we altijd gealarmeerd, omdat het iets zegt over de sterftekans van die persoon. 20% van de vrouwelijke patiënten sterft binnen het jaar, bij de mannen is dat zelfs 30%. Dat komt doordat een heupfractuur bijna altijd het gevolg is van een val. De patiënt heeft misschien lang op de grond gelegen en krijgt daardoor complicaties zoals een longontsteking. Bij een dergelijke breuk komt vaak een operatie kijken, wat op latere leeftijd een groter risico inhoudt.’
‘Maar daar stopt het niet. Zelfs 10 tot 12 jaar later zien we een hoger sterftecijfer dan bij mensen zonder heupfractuur. Het wijst erop dat niet alleen de botten van die patiënten kwetsbaar zijn, ze lopen ook meer risico op infecties, hartfalen en allerhande complicaties.’
Kan je dan helemaal niets doen om osteoporose te voorkomen?
‘Toch wel. De botmassa die je als kind en jongvolwassene opbouwt, is je kapitaal. Daarmee moet je het voor de rest van je leven doen. Tot de leeftijd van ongeveer 30 jaar kan je je botmassa verhogen via een gezonde levensstijl. Door voldoende te bewegen, buiten te komen voor vitamine D en calcium op te nemen uit zuivelrijke voeding.’
‘Eens de 30 gepasseerd, begin je je piekbotmassa te verliezen. Dat hoort bij het ouder worden, maar kan je beperken door diezelfde gezonde levensstijl aan te houden. We weten dat roken en alcohol nadelig zijn voor je botdichtheid. Zuivel blijft de beste bron van calcium, probeer een vijftal zuivelrijke producten per dag te eten. Uit vezelrijke voeding alleen, zoals fruit of bruin brood, haal je niet voldoende calcium. Doe zo veel mogelijk botbelastende activiteiten, zoals joggen of wandelen aan een hoger tempo. 15 minuten per dag met een onbedekt gelaat en onbedekte handen tussen 11 uur en 15 uur in de zon komen, levert al genoeg vitamine D.’
‘Als je ouder wordt en misschien al een breuk hebt opgelopen, raden we ook specifieke oefeningen aan die je spieren, evenwicht en uithouding trainen om vallen te voorkomen. Doe liever geen bewegingen die een extreme draaibeweging van je rug vragen, zoals een golfbeweging. Vermijd ook om zware voorwerpen, zoals een gevulde emmer of wasmand, met een gestrekte rug op te tillen. Buig liever door je knieën.’
Wat houdt een behandeling in?
‘Osteoporose wordt altijd erger naarmate je ouder wordt. Daarom is het zo belangrijk dat je een behandeling opstart, zodat je situatie stabiliseert. De meeste therapieën remmen overmatige botafbraak af, maar sinds een paar jaar zijn er ook nieuwe therapieën die opnieuw bot aanmaken. Dankzij deze behandelingen daalt je risico op breuken.’
De botmassa die je als kind en jongvolwassene opbouwt, is je kapitaal. Daarmee moet je het voor de rest van je leven doen
Evelien Gielen