Angsten en fobieën: sidderen en beven
Van de kriebels krijgen bij het zien van een spin tot een verlammende angst voor openbare ruimten. Angst komt in verschillende maten en gewichten. ‘Het is een basisemotie die eigen is aan mens en dier’, zegt professor Stephan Claes (56), hoogleraar psychiatrie aan KU Leuven en psychiater in het Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven. Ontdek welke gedaante angst bij jou aanneemt.
Net zoals we vreugde, verdriet en woede ervaren, voelt iedereen zich wel eens angstig. Het is een nuttige emotie, want angst beschermt ons tegen gevaren. ‘Het ontstond als een beschermingsmechanisme. Onze voorouders die angst ervoeren, waren succesvoller in het overleven en voortplanten dan zij die minder angstig waren. Het principe van survival of the fittest dus’, zegt professor Claes.
Angstzweet
Bang om te laat te komen, een slecht examen te maken of bang zijn bij het zien van een eng dier. Het zijn verschillende angsten met vaak dezelfde lichamelijke uitwerkingen. ‘Je spieren spannen op, je ademhaling en hartslag versnellen, je begint misschien zelfs licht te beven of te zweten. Je lichaam gaat in een soort hyperfocus en je wordt heel alert.’
‘De meeste mensen ervaren een lichte angst als iets dat af en toe opkomt. Je rijdt bijvoorbeeld op een drukke autosnelweg met vrachtwagens, het is donker en het regent. Dan is het heel normaal dat je je wat angstig voelt’, gaat Claes verder.
‘Of je hebt een specifieke fobie. Iemand die bang is van muizen, zal een gil slaan of op een stoel springen. Uiteraard hoef je je hierover geen zorgen te maken.’
Angsten verdwijnen niet door er niet meer mee in contact te komen.
Stephan Claes
Vermijdingsgedrag
‘Maar angst mag je dagelijks leven niet hinderen’, zegt Claes. ‘Durf je niet meer naar het werk of naar school, omdat daar mogelijk een muis kan lopen? Dan grijp je het best in.’
Daarom is het geen goed idee om je angsten uit de weg te gaan. ‘Angsten verdwijnen niet door er niet meer mee in contact te komen. Integendeel, de angst zal eerder toenemen. Stel je voor dat je iets engs meemaakte op de Grote Markt van Brussel. Als je die plek vermijdt, dan ga je op termijn misschien niet enkel de Grote Markt mijden, maar blijf je ook weg uit Brussel. Of je komt uit angst helemaal de deur niet meer uit.’
Wat kan je als omgeving doen als je ziet dat angst de overhand neemt? ‘Moedig mensen aan om niet toe te geven aan hun angst. Merk je dat iemand z’n toevlucht zoekt in alcohol of medicatie om de angst te onderdrukken? Of merk je depressieve gevoelens op? Zoek dan professionele hulp.’
Als angst je leven beheerst
Een paniekaanval is een meer extreme vorm van angst. Daarbij heb je uitgesproken lichamelijke klachten: beven, hartkloppingen, druk of pijn op de borst … ‘Dat is een heel nare ervaring’, vervolgt Claes. ‘Mensen die een paniekaanval doormaken, hebben het gevoel dat ze aan het sterven zijn.’
‘Paniekaanvallen kunnen bij verschillende angststoornissen voorkomen. Mensen met agorafobie, dat is angst voor situaties waarin ontsnappen moeilijk lijkt, kunnen een paniekaanval krijgen aan de kassa van de supermarkt of op een volle festivalweide. Ook mensen die in het verleden iets traumatisch meemaakten en lijden aan een posttraumatische stressstoornis, kunnen nog lang na de gebeurtenis kampen met paniekaanvallen. Maar een paniekaanval kan ook spontaan optreden, zonder een merkbare aanleiding.’
‘Wanneer paniekaanvallen regelmatig terugkeren, spreken we van een paniekstoornis. Op den duur worden mensen zo bang om een nieuwe aanval te doen, dat ze amper nog het huis uit durven. Zoek tijdig professionele hulp zodat deze aanvallen je dagelijks leven niet overheersen. Met cognitieve gedragstherapie leer je anders met angst omgaan. Je leert dat angst hebben eigenlijk niet zo erg is en dat een paniekaanval krijgen niet gevaarlijk is. Als je door therapie erin slaagt om je denken over angst om te buigen, zullen de paniekaanvallen minder vaak voorkomen.’
Hoe meer je alles onder controle wilt en kan houden, hoe angstiger je wordt als die controle wegvalt.
Stephan Claes
Angst neemt toe
Hoewel onze maatschappij nog nooit zo veilig was, lijkt angst steeds toe te nemen. ‘In onze Westerse samenleving hebben we veel dingen onder controle. We voelen ons wat ziek, we gaan naar de dokter en voelen ons weer beter. Hoe meer je alles onder controle wilt en kan houden, hoe angstiger je wordt als die controle wegvalt. Aanvaard dat het af en toe kan mislopen en dat je niet alles onder controle hebt’, besluit professor Claes.
Paniekaanval, wat nu?
- Laat de papieren zak achterwege. Vroeger werd aangeraden om mensen die een paniekaanval hebben, te laten ademhalen in een papieren zak. Dat is helemaal niet nodig, verzekert professor Claes ons.
- Laat je hart checken. Heb je voor het eerst een paniekaanval en heb je pijn in de borststreek? Laat voor de zekerheid even je hart controleren.
- Controleer je ademhaling. Is het niet de eerste keer, dan weet je dat de aanval vanzelf terug over gaat. Probeer je ademhaling onder controle te krijgen en adem rustig in en uit. Ontspan je spieren.
- Vermijd angstremmers. Grijp niet meteen naar medicatie, de zogenaamde benzo’s. Niet alleen kan je afhankelijk worden van de medicatie. Door die medicatie te nemen, onderdruk je ook het angstgevoel en heb je vermijdingsgedrag.
- Een paniekaanval krijgen is geen leuke ervaring, maar het is niet erg. Hoe rustiger je reageert, hoe sneller het terug voorbijgaat.